आपल्याला डेंग्यू ताप झाला आहे अशी शंका आल्यास काय करावे?

डेंग्यू ताप ही एक विषाणूजन्य संसर्गजन्य आजार आहे जो दरवर्षी हजारो लोकांना प्रभावित करतो. नॅशनल सेंटर फॉर व्हेक्टर बोर्न डिसीजेस (NCVBD) च्या माहितीनुसार, भारतात 2024 मध्ये डेंग्यूमुळे जवळपास 300 मृत्यू झाले. भारतात विशेषतः पावसाळ्यात डेंग्यूचे प्रमाण वाढते कारण त्या काळात डासांची पैदास मोठ्या प्रमाणात होते. योग्य वेळी निदान व उपचार न झाल्यास या आजारामुळे गंभीर गुंतागुंत होऊ शकते.

या लेखात आपण डेंग्यू ताप म्हणजे काय, त्याची कारणे, लक्षणे, निदान पद्धती, व्यवस्थापन उपाय व डेंग्यूचा संशय आल्यास काय करावे हे पाहणार आहोत.

डेंग्यू ताप म्हणजे काय?

डेंग्यू ताप हा एडीस एजिप्टी (Aedes aegypti) नावाच्या डासांमुळे होणारा विषाणूजन्य आजार आहे. हे डास दिवसाच्या उजेडात सक्रिय असतात. डेंग्यूचा संसर्ग सौम्य ते गंभीर लक्षणांसह प्रकट होतो आणि काही प्रकरणांमध्ये तत्काळ वैद्यकीय मदतीची गरज असते.

डेंग्यू हा उष्णकटिबंधीय व उपउष्णकटिबंधीय भागात विशेषतः पावसाळ्यात मोठ्या प्रमाणात आढळतो, कारण त्या काळात डासांची संख्या लक्षणीय वाढते.

डेंग्यूचा संसर्ग कशामुळे होतो?

डेंग्यू विषाणू (DENV) डेंग्यू संसर्गाचे मुख्य कारण आहे. या विषाणूचे चार प्रकार आहेत: DENV-1, DENV-2, DENV-3 आणि DENV-4. संसर्ग त्या वेळी होतो जेव्हा संक्रमित एडीस डास व्यक्तीला चावतो. हे डास घराजवळील स्वच्छ पण साचलेल्या पाण्यात वाढतात.

एखाद्या व्यक्तीला डेंग्यूचे वेगवेगळे प्रकार अनेक वेळा होऊ शकतात, कारण एका प्रकारावरील रोगप्रतिकारशक्ती दुसऱ्या प्रकारासाठी प्रभावी नसते.

डेंग्यूची सामान्य लक्षणे व चेतावणी संकेत कोणते?

डेंग्यूची सुरुवातीची लक्षणे ओळखणे महत्त्वाचे आहे कारण यामुळे योग्य वेळी उपचार होऊ शकतात. डास चावल्यानंतर ४ ते १० दिवसांनी लक्षणे दिसू लागतात.

सामान्य लक्षणे:

1. अचानक तीव्र ताप (40°C/104°F)
2. डोळ्यांच्या मागे तीव्र डोकेदुखी
3. सांधे व स्नायू दुखणे
4. तापानंतर २-५ दिवसांनी त्वचेवर लालसर पुरळ
5. मळमळ व उलट्या
6. सौम्य रक्तस्राव (नाकातून किंवा हिरड्यांतून)

गंभीर डेंग्यूची चेतावणी चिन्हे:

1. तीव्र पोटदुखी
2. सतत उलट्या होणे
3. जलद श्वसन
4. नाक किंवा हिरड्यांतून रक्तस्राव
5. उलट्यांमध्ये किंवा मलात रक्त
6. तीव्र तहान लागणे
7. फिकट व थंड त्वचा

डेंग्यूचे निदान कसे केले जाते?

डेंग्यूची लक्षणे दिसल्यास खालील चाचण्या केल्या जातात:

1. NS1 अँटीजन टेस्ट – संसर्गाच्या पहिल्या ५ दिवसांत विषाणू शोधतो.
2. IgM व IgG अँटीबॉडी टेस्ट – शरीरातील विषाणूविरोधी अँटीबॉडी तपासतात.
3. पूर्ण रक्तगट तपासणी (CBC) – प्लेटलेट्स कमी झाल्याचे निदान करतात.

डेंग्यूच्या वेळी वेळेवर निदान होणे फार महत्त्वाचे आहे. डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसारच चाचण्या कराव्यात.

डेंग्यूचा संशय आल्यास काय करावे?

प्रत्येक डास चावल्याने डेंग्यू होत नाही. पण जर डास चावल्यानंतर डेंग्यूची लक्षणे दिसू लागली, तर पुढील उपाय करावेत:

1. तत्काळ वैद्यकीय सल्ला घ्या – निदान व योग्य उपचार आवश्यक.
2. योग्य विश्रांती घ्या – शरीराला आरामाची गरज असते.
3. मुबलक प्रमाणात द्रवपदार्थ घ्या – स्वच्छ पाणी, फळांचे रस, ORS.
4. तापावर लक्ष ठेवा – ताप वाढत असल्यास लगेच डॉक्टरांशी संपर्क करा.
5. गंभीर लक्षणांवर लक्ष ठेवा – वर उल्लेखित चेतावणी संकेत असल्यास रुग्णालयात दाखल होणे आवश्यक.
6. डॉक्टरांनी सांगितलेली औषधेच घ्या – स्वत:हून औषधे घेऊ नयेत.
7. अ‍ॅस्पिरीन व NSAIDs टाळा – यामुळे अंतर्गत रक्तस्राव होऊ शकतो.
8. प्लेटलेट्सची तपासणी करत रहा – प्लेटलेट्स कमी झाल्यास रुग्णालयात भरती करणे आवश्यक असू शकते.

डेंग्यूच्या वेळी लघवीचे प्रमाण व रंग तपासणे आवश्यक आहे. गडद रंगाची लघवी ही डिहायड्रेशनची खूण असू शकते. कुटुंबीयांनी लक्षणे व तापाची नोंद ठेवावी. उलट्या असल्यास कमी प्रमाणात पण वारंवार जेवण द्यावे.

डेंग्यूपासून बचाव कसा करावा?

1. साठवलेले पाणी वेळोवेळी काढून टाका.
2. दिवसाच्या वेळेत डास प्रतिबंधक वापरा.
3. पूर्ण बाह्यांचे कपडे वापरा.
4. डास प्रतिबंधक जाळी व जाळ्या असलेली खिडक्या वापरा.
5. परिसर स्वच्छ ठेवा.

लक्षणे आढळल्यास डॉक्टरांकडे तातडीने जा. वेळेवर चाचणी आणि निदान केल्यास गंभीर गुंतागुंत टाळता येते.

डेंग्यू तपासणीसाठी Dr. Lal PathLabs अ‍ॅप डाउनलोड करा व विश्वसनीय चाचणी बुक करा.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)

1. डेंग्यूची शंका असल्यास काय करावे?
   तत्काळ डॉक्टरांचा सल्ला घ्या, भरपूर पाणी प्या, विश्रांती घ्या, आणि लक्षणांवर बारकाईने लक्ष ठेवा.
2. डेंग्यूचे निदान कसे होते?
   NS1 अँटीजन टेस्ट, IgM/IgG अँटीबॉडी टेस्ट व लक्षणांचे मूल्यांकन करून निदान होते.
3. डेंग्यू किती काळ टिकतो?
   डेंग्यू सहसा २ ते ७ दिवस टिकतो. पूर्ण बरे होण्यासाठी १-२ आठवडे लागू शकतात, परंतु अशक्तपणा अधिक काळ राहू शकतो.